Levenslijn voor zorgmedewerkers

Crisismaatregelen voor fysieke en mentale gezondheid van medewerkers in de zorg

Door de komst van het coronavirus moest de gezondheidszorg zich als het ware opnieuw uitvinden om een antwoord te geven op de actuele crisis. Met de komst van het COVID-19 virus had de zorgsector behoefte aan crisismaatregelen om de fysieke en mentale gezondheid van zorgmedewerkers te beschermen. Voor de gezondheidszorg misschien geen dagelijkse kost om een antwoord te geven op zo’n crisis, voor Defensie is dat wèl een herkenbare situatie. Ja, u leest het goed: Defensie, het leger. Bij Defensie is veel kennis en ervaring opgedaan met acute rampsituaties. Dus de zorgsector heeft Defensie om hulp gevraagd. Niet om manschappen te sturen maar om kennis te leveren: hoe om te gaan met deze crisis? Wat moeten wij onze mensen aanbieden om te voorkomen dat ze onder te grote druk komen te staan? Op die vraag is een heel mooi pakket aan handreikingen gekomen. Doe er uw voordeel mee, zowel individueel, als OR, en als organisatie.

Levenslijn voor zorgmedewerkers

1. Laat je goed informeren door je leidinggevende en de organisatie waar je werkt. Sluit je ook af voor overbodige en onbetrouwbare informatie. Teveel (negatieve) informatie maakt je alleen maar bang en moedeloos.
2. Ontwikkel een buddysysteem. Door een buddysysteem houd je elkaar in de gaten en is er een plek om het hart even te luchten. Een buddysysteem betekent: elke zorgmedewerker heeft één buddy om regelmatig mee te praten en te reflecteren op hoe het gaat. Het is dus een gelijkwaardig contact.
3. Schrijf op hoe je reageert onder stress. Maak daarbij een onderscheid tussen lichte stress en zware stress. Trek aan de bel als je tekenen van zware stress gaat vertonen.
4. Zorg goed voor jezelf. Slaap, eet, drink en ontspan voldoende. Zorg voor persoonlijke hygiëne en hou je normale gezonde leefritme in stand. Vermijd of wees terughoudend met roken, alcohol, drugs en (teveel) eten. 
5. Kom je in onbekende werksituaties omdat je op andere afdelingen moet werken, val terug op je basisprincipes van zorg verlenen. Misschien werk je met onbekende protocollen, vertrouw dan op je basisvaardigheden van zorg verlenen.
6. Vertrouw op het team. Sta open voor het nieuwe team waar je mogelijk in stapt, want groepsgevoel en groepscohesie is onder druk een belangrijke steunpilaar. 
7. Tijdens de zorgverlening is er misschien weinig tijd en ruimte voor emoties maar naderhand moet er een mogelijkheid zijn om stoom af te blazen. Zeker in situaties waarin overlijdens voorkomen is het belangrijk om ruimte te geven aan emoties van machteloosheid, verdriet, angst en het gevoel te kort te schieten. Praat erover met anderen en herhaal positieve bemoedigende gedachten dat je relevant werk doet.
8. Helpende gedachten zijn:
   • Ik doe wat ik kan met de beste intenties.
   • We doen belangrijk werk.
   • We helpen zoveel mogelijk mensen naar eer en geweten.
   • We weten niet alles maar we zijn zo goed mogelijk voorbereid.
   • Emoties als angst, spanning en machteloosheid zijn nu niet vreemd maar een normale reactie op abnormale omstandigheden.
   • We mogen zorgen voor onszelf en oog houden voor elkaar als collega’s.  
9. Als de spanning en heftige ervaringen leiden tot nachtmerries of negatieve gedachten dan hoeft dat niet direct een probleem te zijn. Maar verdwijnen ze niet, roep dan de hulp in van een deskundige (huisarts, maatschappelijk werk, psycholoog).
10. Zorg voor voldoende rust en ontspanning tussen de diensten. Neem ook pauze en werk niet te lang door.
11. Zorg voor voldoende sport en beweging. Ga wandelen, hardlopen of doe tijdens de pauzes even rek- en strekoefeningen.
12. Houd sociaal contact met mensen die je dierbaar zijn. Kan het niet door hen te bezoeken, bel dan of maak online contact. Vraag om wat je nodig hebt. Mensen willen je helpen maar weten soms niet hoe.
13. Humor is belangrijk. Humor kan zorgen voor ontlading en relativeert soms de spanning. Pas wel op voor cynische of kwetsende humor, dat berokkent schade bij de ander.
14. Geef elkaar complimenten over wat er goed ging. Geef erkenning voor het belangrijke werk dat jezelf en je team verrichten.
15. Bij alles: luister naar de signalen van je lichaam en neem het serieus. Houd jezelf goed in de gaten. Als je last blijft houden van depressieve gevoelens, angst of prikkelbaarheid maak pas op de plaats en zoek zo nodig hulp.

De leidinggevenden zijn natuurlijk ontzettend belangrijk in deze fase. Ze doen er verstandig aan om zelf het goede voorbeeld te geven. Daarom deze adviezen voor leidinggevenden in de zorg.  

Levenslijn voor leidinggevenden:

1. Neem als leidinggevende ook voldoende rust en zorg goed voor jezelf.
2. Geef adequate en heldere informatie. Is er slecht nieuws? Deel dat direct en laat geen geruchtenstroom op gang komen.
3. Wees duidelijk over wat kan en niet kan in deze crisis. Stel voldoende persoonlijke beschermingsmiddelen beschikbaar en wijs medewerkers erop dat ze deze moeten gebruiken.
4. Regel psycho-sociale ondersteuning voor je team als dat nodig is.
5. Laat mensen die richting overbelasting gaan even op adem komen in een andere functie of laat ze minder belastend werk doen.
6. Geef ruimte aan emoties en bagatelliseer deze niet. Bied een luisterend oor zonder adviezen te geven.
7. Roep het team bij elkaar bij ingrijpende gebeurtenissen. Vertel wat er is gebeurd en laat ruimte om het te bespreken.
8. Zorg voor back-up van andere afdelingen als jouw afdeling overspoeld wordt met werk. Informeer de organisatie hoe het op jouw afdeling gaat.

Tot slot

Ongetwijfeld worden deze adviezen al gebruikt in zorginstellingen. Maar mocht je als ondernemingsraad het idee krijgen dat sommige zaken toch meer aandacht nodig hebben, wijs dan op dit lijstje goede adviezen. Ze zijn tot stand gekomen na jarenlang psychologisch onderzoek in crisissituaties.

Bron: Tips en adviezen voor de mentale gezondheid van zorgprofessionals, Ministerie van Defensie.