Inleiding
Fusies worden door bestuurders vaak gezien als een goede oplossing voor een probleem in de organisatie. Als een bestuurder een fusie aankondigt, dan is er werk aan de winkel voor de OR. De OR heeft namelijk adviesrecht bij de overdracht van de zeggenschap. Waar moet de OR op letten bij een voorgenomen fusie? Dit artikel biedt een aantal handvatten om de adviesaanvraag te beantwoorden.
Vier vragen
Een fusie valt onder het adviesrecht vanwege artikel 25.1.a van de Wet op de Ondernemingsraden; overdracht van de zeggenschap van de onderneming of een onderdeel ervan. Dat betekent dat de er een antwoord gegeven moet worden op de volgende vier vragen:
1) Wat is het voorgenomen besluit?
2) Waarom wordt het besluit genomen?
3) Wat zijn de gevolgen?
4) Hoe worden de gevolgen ondervangen?
1) Wat is het voorgenomen besluit?
Een fusies is een samenvoeging van voorheen twee of meer afzonderlijke ondernemingen. In de volksmond wordt een onderscheid gemaakt tussen bestuurlijke fusies en juridische fusies maar in de werkelijkheid is er alleen sprake van een fusie als de samenvoeging leidt tot één nieuwe onderneming. Een bestuurlijke fusie is feitelijk geen fusie. Men spreekt van een bestuurlijke fusie als het bestuur van de ene organisatie ook de andere organisatie gaat besturen. Echter, zolang de twee organisaties als afzonderlijke rechtspersonen blijven bestaan, zonder bijvoorbeeld een overkoepelende nieuwe rechtspersoon, dan is er geen sprake van overdracht van zeggenschap dus fusie. Wel leert de praktijk dat deze stap vaak een voorbode is van een verdere integratie van de twee bedrijven zodat er op termijn wel een juridische fusie plaatsvindt.
2) Waarom wordt het besluit genomen?
Een fusie moet altijd het antwoord zijn op een behoefte, een probleem of een knelpunt. Dat betekent dat ook innovatie of anticiperen op een aankomende ontwikkeling, een goede reden voor een fusie kan zijn. Maar ook als de fusie wordt gepland als voorbereiding op toekomstige ontwikkelingen, moet de vraag beantwoord worden: Waarom deze schaalvergroting? En waarom in deze vorm? Want er zijn ook andere keuzes mogelijk als men de schaal wil vergroten. Keuzes die minder ingrijpend zijn dan een fusie.
Argumenten voor fusies
De volgende argumenten voor een fusie ziet men veel terug:
1) Een goede onderhandelingspositie verwerven ten opzichte van andere partijen.
2) De concurrentie aan kunnen met andere ondernemingen in dezelfde markt.
3) Spreiding van risico’s door een groter aantal producten te leveren.
4) Financieel robuuster tegen schommelingen in de markt.
5) Besparing op de overhead: ondersteunende diensten en management.
6) Schaalvoordeel bij inkoop bij toeleveranciers.
8) Aantrekkelijk loopbaanperspectief voor werknemers.
Of deze argumenten ook in uw situatie van toepassing zijn zal moeten blijken uit de toelichting door de bestuurders.
Optimaal of maximaal?
Het is goed om te weten dat uit onderzoek blijkt dat organisaties een optimale omvang hebben. Optimaal is niet hetzelfde als maximaal. Een bedrijf kan ook te groot worden waardoor medewerkers zich niet meer gezien voelen. Opvallend is dat het ziekteverzuim in grote organisaties gemiddeld ruim één procent hoger ligt dan in kleine organisaties. Aangezien ziekteverzuim veel geld kost, kan schaalvergroting dus ook een nadeel zijn. Wat de optimale omvang is, is per organisatie verschillend.
De rol van de ondernemingsraden houdt in: goed doorvragen waarom de bestuurder verwacht dat de fusie bijdraagt aan het succes van de onderneming.
Een ondernemingsraad zal als vertegenwoordiger van de medewerkers vooral naar de gevolgen voor de medewerkers kijken. Dat is dan ook de volgende vraag in de adviesaanvraag:
3) Wat zijn de gevolgen van de fusie?
De gevolgen van een fusie zijn voelbaar in een voorspelbare volgorde. De ondersteunende diensten als Economisch Administratieve Dienst (EAD), Facilitaire Dienst, ICT en Human Resource Management (HRM of PenO) zullen het sterkst geconfronteerd worden met de veranderingen. Daar zullen dubbele bezettingen van functies optreden en zullen misschien zelfs ontslagen gaan vallen. Fusies hebben ook gevolgen voor de hoogste managementlagen. Fusies leiden in de meeste gevallen tot ontslagen of afvloeiingen op het hoogste niveau. Dat staat soms in schril contrast met het beeld dat bestuurders en managers alleen maar financieel baat hebben bij fusies.
Later in het proces zullen ook de medewerkers in het primair proces de samenvoeging gaan merken. Het effect van de samenwerking is hier vaak minder voelbaar. Grote ontslagrondes zijn niet te verwachten bij medewerkers die de kerntaak van de organisatie uitvoeren. De klanten, cliënten of burgers moeten immers nog steeds bediend worden. Op de werkvloer zullen wel de effecten gevoeld worden van nieuwe systemen, nieuwe huisvesting en natuurlijk de samengevoegde cultuur van de organisaties.
Er ontstaat een andere situatie als er sprake is van een vijandige overname. Bijvoorbeeld als een overname wordt gedaan om een concurrent uit de markt te stoten. Dan kunnen er wel ontslagen vallen in het primair proces.
Voorbereiding fusie
Om een beeld te krijgen van de gevolgen van de fusie, zal men moeten kijken hoe de fusie voorbereid wordt. Vrijwel elke fusie wordt voorbereid door werkgroepen. Deze werkgroepen worden samengesteld met afgevaardigden uit beide bedrijven. Zij onderzoeken en beschrijven hoe de onderneming er na integratie gaat uitzien. De werkgroepen worden opgericht rond thema’s die relevant zijn voor de fusie. Er zal een werkgroep ICT ingericht worden, een werkgroep HRM en bijvoorbeeld een werkgroep Ondersteunende Diensten. Ook voor de medezeggenschap zal een voorstel gemaakt moeten worden. De ondernemingsraden kunnen hier zelf een actieve bijdrage aan leveren. De financiële analyse wordt extra grondig gedaan, vaak door een extern financieel specialist. Op basis van dat onderzoek wordt een due diligence-rapport opgesteld. Het due diligence-rapport is een cruciaal rapport dat leidt tot doorgaan of stoppen van het fusieproces.
Fusieboek
De rapporten van de verschillende werkgroepen samen vormen het fusieboek: de onderlegger voor het uiteindelijke fusiebesluit. In dit fusieboek staat omschreven wat er gedaan moet worden om de fusie tot een succes te maken. Maar ook: wat de gevolgen en de kosten zijn van de fusie. Het fusieboek is vaak de adviesaanvraag of vormt een belangrijk onderdeel van de adviesaanvraag. De OR heeft de taak om goed te kijken wat de werkgroepen voorstellen en wat dat voor consequenties zal hebben, met name voor het personeel. Bij fusies zijn ontslagen of loopbaantransfers zeer waarschijnlijk.
4) Hoe worden de gevolgen ondervangen?
Bij ingrijpende veranderingen voor het personeel, zal er een Sociaal Plan opgesteld worden. In het Sociaal Plan wordt vastgelegd hoe de personele gevolgen van de verandering worden ondervangen. In het Sociaal Plan staat bijvoorbeeld hoe wordt omgegaan met personeel dat boventallig is geworden. Er zal worden beschreven hoe mensen naar een andere baan worden begeleid als zij ontslag krijgen. Maar ook hoe het opleidingsbeleid zal zijn als zij van functie veranderen. De onderhandeling over het Sociaal Plan is in eerste instantie vaak een taak van de vakbonden. Maar als deze de verantwoordelijkheid niet op zich nemen, kan ook de ondernemingsraad het Sociaal Plan uit onderhandelen met de bestuurder. Als de vakbonden de onderhandelingen doen heeft de OR adviesrecht over het Sociaal Plan. Het maakt immers onderdeel uit van de adviesaanvraag.
OR en vakbond
De ondernemingsraad doet er verstandig aan al vroeg in het fusieproces contact te zoeken met de vakbonden. De OR moet het wel even navragen bij de bestuurder of de vakbonden op de hoogte zijn van de voorgenomen fusie. De Fusiegedragsregels schrijven de bestuurder voor dat hij/zij de vakbonden tijdig op de hoogte moet brengen van de voorgenomen fusie. In het overleg met de vakbonden kan de ondernemingsraad aangeven wat hij belangrijk vindt om op te nemen in het Sociaal Plan.
Invloed op de fusie
Het advies over de fusie zal over meer gaan dan alleen de personele gevolgen. Een OR met oog voor personeelsbelang èn organisatiebelang zal willen meedenken over het hele voorgenomen besluit van fuseren.
Bij een fusie kan een ondernemingsraad afwachten tot de adviesaanvraag wordt ingediend. Het is echter effectiever om vroegtijdig bij het proces in te stappen, het liefst al bij de intentieverklaring. De intentieverklaring is het document waarin wordt vastgelegd dat deze partijen elkaar een exclusieve blik in de keuken gunnen om zo vast te kunnen stellen of de ander een goede fusiepartner is. Als een fusie gezien kan worden als een huwelijk dan is de intentieverklaring de verloving. Er is discussie over maar ook de intentieverklaring valt onder het adviesrecht van de OR.
Fusieplatform
Het is verstandig om samenwerking te zoeken met de ondernemingsraad van de fusiepartner. Om het fusieproces op de voet te volgen is regelmatig overleg met de stuurgroep, waar de beide besturen in zijn vertegenwoordigd, zeer wenselijk. De ondernemingsraden kunnen daarvoor een fusieplatform inrichten dat bestaat uit afgevaardigden uit de ondernemingsraden. Let wel, het adviesrecht over de fusie blijft bij de ondernemingsraden maar de informatiestroom wordt aanmerkelijk verbeterd door het overleg tussen fusieplatform en stuurgroep.
Toetsingscriteria
Elke OR beoordeelt de fusie afzonderlijk. Om tot een goede beoordeling te komen is het verstandig om zelf toetsingscriteria te formuleren aan de hand waarvan het voornemen tot fusie beoordeeld zal worden. Hierbij kan een ondernemingsraad denken aan criteria als:
1) de toegevoegde waarde voor de onderneming
2) de kosten van de fusie
3) de marktpositie na de fusie
4) betrokkenheid van en communicatie naar medewerkers
5) behoud arbeidsplaatsen
Tot slot
Fusies zijn ingrijpende veranderingen voor organisaties en medewerkers. Daarom is het noodzakelijk dat de OR goed meekijkt en adviseert. Adviseren over een fusie is complex. Het vraagt veel inhoudelijke kennis maar ook op gebied van samenwerking en communicatie is het een krachttoer. Het is verstandig om bij een dergelijk traject externe ondersteuning in te huren. Ik ben u graag van dienst. Vul daartoe het contactformulier in of mail naar info@agnesnibbeling.nl. Dan neem ik contact met u op.